باغ علویان (ال‌ایوان باغی) یکی از باغ‌های تاریخی شهر تبریز است که در محلهٔ گازران واقع شده بود. این باغ حاصل‌خیز در آخر خیابان لاله‌زار (شهرنو) قرار داشته و به وسیلهٔ ۳ قنات آبیاری می‌شده‌است. هم‌اکنون در محل این باغ، مراکز متعدد ورزشی احداث شده‌است.

در چهارم شهریورماه ۱۳۲۰ خورشیدی، اکثر باغ‌های تاریخی تبریز -از جمله باغ علویان- توسط نیروهای متفقین اشغال شد. بعدها نظامیان هندی ارتش بریتانیا در این باغ اسکان داده شدند. با شکست آلمان در جنگ جهانی دوم، نیروهای متفقین اکثر شهرهای ایران -از جمله تبریز- را ترک کردند؛ در حالی که باغ علویان هم‌چون سایر باغ‌ها، مراکز و تأسیس شهری تبریز به خرابهٔ بزرگی مبدل شده بود

خانه و باغ کلانتری
نام	خانه و باغ کلانتری
کشور	ایران
استان	استان آذربایجان شرقی
شهرستان	تبریز
اطلاعات اثر
کاربری	خانه، باغ
دیرینگی	دوره قاجار
دورهٔ ساخت اثر	دوره قاجار
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۹۷۱۲
تاریخ ثبت ملی	۲۷ مرداد ۱۳۸۲

خانه و باغ کلانتری مربوط به دوره قاجار است و در تبریز، خیابان عباسی، کوچه هاشمی، پلاک ۲۳ واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۷ مرداد ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۷۱۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

باغ حیدرزاده که ملک شخصی محمدعلی حیدرزاده -از مشروطه‌خواهان تبریز- بوده، پیش از انجام اصلاحات ارضی در دوران پهلوی، بخش شمالی بلوار ۲۹بهمن شهر تبریز را شامل می‌شده‌است. در آن زمان، جاده‌ای فرعی که از بخش جنوبی این باغ می‌گذشته، مرکزشهر را به دروازهٔ تهران متصل می‌نموده که در ضلع شمالی آن باغ حیدرزاده و در ضلع جنوبی‌اش باغ پیکریه قرار گرفته بود.

پس از انجام اصلاحات ارضی، باغ حیدرزاده به قطعه‌های مختلف با کاربری‌های گوناگون تفکیک شده و نهادها و تأسیسات مهم شهری نظیر ادارهٔ آب منطقه‌ای، ادارهٔ بازرگانی، ادارهٔ کشاورزی، ادارهٔ مترو، بانک کشاورزی و مدرسهٔ عالی علوم اسلامی در محل این باغ مستقر شدند.

باغ و عمارت امیر
نام	باغ و عمارت امیر
کشور	ایران
استان	استان آذربایجان شرقی
شهرستان	تبریز
اطلاعات اثر
کاربری	عمارت، باغ
دیرینگی	دوران‌های تاریخی پس از اسلام
دورهٔ ساخت اثر	دوران‌های تاریخی پس از اسلام، دوره قاجار
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۱۱۱۱۶
تاریخ ثبت ملی	۱۶ شهریور ۱۳۸۳

باغ و عمارت امیر مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام - دوره قاجار است و در تبریز، خیابان آزادی، خیابان ۱۸ متری امیر کبیر واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۶ شهریور ۱۳۸۳ با شمارهٔ ثبت ۱۱۱۱۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

باغ و استخر ایل‌گلی (شاه‌گلی)
نام	باغ و استخر ایل‌گلی (شاه‌گلی)
کشور	ایران
استان	استان آذربایجان شرقی
شهرستان	تبریز
اطلاعات اثر
نام محلی	شاه‌گلی
نام‌های دیگر	شاه‌گلی
نام‌های قدیمی	شاه‌گلی
کاربری	باغ
دیرینگی	دوره قاجار
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۲۴۷۷۴
تاریخ ثبت ملی	۲۷ بهمن ۱۳۸۷

ایل‌گلی (شاه‌گلی) یکی از مهم‌ترین گردشگاه‌های شهر تبریز است که در جنوب شرق آن و در ۷ کیلومتری مرکزشهر واقع شده‌است. این مکان در زمان آق‌قویونلوها ایجاد شده و در دورهٔ صفویان گسترش یافته‌است.

با احداث هتل ۵ ستاره و بین‌المللی ایل‌گلی، این گردشگاه جنبهٔ جهانی پیدا کرده‌است. عمق دریاچهٔ ایل‌گلی ۱۲ متر بوده و در محوطهٔ آن قایقرانی انجام می‌شود. همچنین شهربازی (لوناپارک) و نیز مسافرخانه‌های متعددی در داخل این گردشگاه وجود دارد.^[۲]

پیشینه

ایل‌گلی تا پیش از روی‌کارآمدن صفویان، بزرگترین منبع ذخیرهٔ آب جهت آبیاری باغ‌های مناطق شرقی تبریز تا دروازهٔ تهران و تپلی‌باغ بوده‌است. در دوران حکومت صفویان، تمام شن و ماسه و نخاله‌های موجود در محوطهٔ داخلی دریاچهٔ فعلی خالی شده و دیواره‌ای سنگی به دور آن کشیده شد.

در دوران قاجار در پیرامون استخر ایل‌گلی خیابان‌هایی جهت عبور و مرور احداث گردید و در جوار این معابر، درختان درخت تبریزی، بید مجنون و گل‌های اطلسی متعددی در چندین ردیف جهت تزئین گردشگاه و پاکی آب و هوا کاشته شد.

ایل‌گلی در دوران پهلوی به شهرداری تبریز واگذار شد تا به یک گردشگاه عمومی تبدیل شود. سید باقر کاضمی (مهذب‌الدوله) استاندار وقت آذربایجان شرقی، نخستین تعمیرات اساسی را در محوطهٔ این گردشگاه به انجام رسانید.

اولین اینترنت پارک کشور

به کمک کارشناسان سازمان آمار و فناوری اطلاعات شهرداری تبریز، سرویس اینترنت بی سیم برای استفاده گردشگران و شهروندان تبریزی در پارک ائل گلی برقرار گردید. به گزارش روابط عمومی سازمان، براساس پیشنهادی از سوی مدیریت گردشگری شهرداری تیریز و جهت سهولت برقراری ارتباطات اینترنتی گردشگران در تبریز، معاونت فنی سازمان آمار و فناوری اطلاعات اقدام به بسترسازی برای ایجاد این سرویس نمود و در مدت ۱۰ روز دو فرستنده ، هرکدام با پوششی به شعاع ۳۰۰ متر کروی در ضلع شرقی و جنوبی ائل گلی نصب گردید.

دریاچه

دریاچهٔ ایل‌گلی با ۵٫۵ هکتار وسعت، گنجایش 720000 متر مکعب آب را دارد. این دریاچه پیش‌تر به سبب بزرگی و عظمت، شاه‌گلی (دریاچهٔ بزرگ) نام داشته که پس از انقلاب اسلامی ایران به ایل‌گلی (دریاچهٔ مردم) تغییرنام داده‌است.

یکی از شعبه‌های رودخانهٔ لیقوان که از نزدیکی روستای چاوان می‌گذرد، به‌صورت جویباری کوچک از سمت جنوب‌شرقی دریاچهٔ ایل‌گلی وارد آن شده و آب آن را تأمین می‌نماید.

تپهٔ نسبتاً بلندی در بخش جنوبی دریاچهٔ ایل‌گلی قرار گرفته که جنگل‌کاری شده و آبشارهای مصنوعی متعددی از این تپه به سمت داخل دریاچه سرازیر می‌شود. همچنین از ضلع جنوبی دریاچه تا مرکز آن و محل کاخ ایل‌گلی، خیابانی کشیده شده که عمارت کلاه‌فرنگی را به‌صورت یک شبه‌جزیره درآورده‌است.

این دریاچه در هنگام فصل زمستـان با نمایی زیبا آمیخته ای از یخ و آب ، خود را می نمایاند. در زمان یخ زدن دریاچه ماهی هایی که در این آب زندگی می کنند نمی توانند به سطح آب برسند و به همین دلیل رشد آن ها کند می شود.

کاخ

عمارت کلاه‌فرهنگی هشت‌ضلعی موجود در مرکز دریاچهٔ ایل‌گلی که به کاخ ایل‌گلی شهرت دارد، امروزه به‌صورت یک تالار پذیرایی مورداستفاده قرار می‌گیرد. این بنا پیش‌تر یک ساختمان یک‌طبقهٔ خشتی و فرسوده بود. شهرداری تبریز در سال ۱۳۴۶ خورشیدی ساختمان پیشین را تخریب و عمارت دوطبقهٔ جدید و مقاومی در محل آن احداث کرد.^[۱]

کاخ ایل‌گلی در دوران حکومت سلطان یعقوب آق‌قویونلو احداث شده و در دوران سلطنت صفویان گسترش یافته‌است. قهرمان میرزا (هشتمین پسر عباس میرزا) نیز این عمارت را تکمیل‌تر نموده و آن را به‌صورت یک گردشگاه سلطنتی برای درباریان قاجار درآورده‌است.

بازارچه سرخاب
نام	بازارچه سرخاب
کشور	ایران
استان	استان آذربایجان شرقی
شهرستان	تبریز
اطلاعات اثر
کاربری	بازار
دیرینگی	دوره قاجار
دورهٔ ساخت اثر	دوره قاجار
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۱۱۹۸۷
تاریخ ثبت ملی	۵ تیر ۱۳۸۴

بازارچه سرخاب مربوط به اوایل دوره قاجار است و در تبریز، خیابان شهید مدنی، بازارچه سرخاب واقع شده و این اثر در تاریخ ۵ تیر ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۱۹۸۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

بازار فرش تبریز یکی از آثار تاریخی شهر تبریز است. این بازار از قدیم‌الایام محل فروش فرش‌های بافت نقاط مختلف بوده‌است و هم‌اکنون نیز همین کاربرد را داراست.

مسجد امامزاده
نام	مسجد امامزاده
کشور	ایران
استان	استان آذربایجان شرقی
شهرستان	تبریز
اطلاعات اثر
کاربری	مذهبی، مذهبی
دیرینگی	دوره قاجار
دورهٔ ساخت اثر	دوره قاجار
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۱۱۹۸۶
تاریخ ثبت ملی	۵ تیر ۱۳۸۴

مسجد امامزاده (حاجت) مربوط به دوره قاجار است و در تبریز، خیابان شهید مطهری، کوچه شهید دلیراکبری واقع شده و این اثر در تاریخ ۵ تیر ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۱۹۸۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

اداره گمرک تبریز
نام	اداره گمرک تبریز
کشور	ایران
استان	استان آذربایجان شرقی
شهرستان	تبریز
اطلاعات اثر
کاربری	اداره
دیرینگی	دوره پهلوی اول
دورهٔ ساخت اثر	دوره پهلوی اول
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۷۳۷۰
تاریخ ثبت ملی	۱۲ بهمن ۱۳۸۱

اداره گمرک تبریز مربوط به دوره پهلوی اول است و در تبریز، جاده سنتو واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۷۳۷۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 

پروفسور محسن هشترودي

تولد: 1286 شمسی - تبریز

وفات: 13 شهریور 1355 شمسی - تهران

محسن هشترودی از ریاضی‌دانان معاصر ایران بود که در مدرسه دارالفنون در تهران تحصیل، و مدرک دکترای خود را در ریاضیات از دانشگاه سوربن در فرانسه دریافت کرد. پس از بازگشت به تهران، مقام استادی دانشسرای عالی، ریاست دانشگاه تبریز و ریاست دانشکده علوم دانشگاه تهران را عهده‌دار بود. پروفسور هشترودی مهارت زیادی در بیان اصول و پدیده‌های علمی و فناوری‌های جدید به زبان ساده داشت و با نوشته‌ها و سخنرانی‌های خود می‌توانست با قشر بزرگی از جامعه ارتباط برقرار کند و مفاهیم اصلی دانش و فناوری را به آنان منتقل نماید. تخصص پروفسور هشترودی در زمینه هندسه دیفرانسیل بود. مهمترین اثر علمی نگاشته شده توسط محسن هشترودی، پایان‌نامه دکترای او در زمینه هندسه دیفرانسیل است، که در آن یکی از مدل‌های ریاضی استادش (کارتان) را تعمیم داد که امروزه به نام «اتصال هشترودی» شناخته می‌شود. جدای از پژوهش علمی، پروفسور هشترودی به عنوان یک متفکر منتقد و ریاضیدان نامدار ایرانی، دارای اهمیت نمادین و شخصیتی اثرگذار در جامعه علمی معاصر ایران بوده است.

 

میرزا جواد آقا ملکی تبریزی

آيت الله حاج ميرزا آقا ملکي تبريزي در خانواده اي با تقوا و پارسا در تبريز به دنيا آمد. حاج ميرزا جواد آقا در آن هنگام که به تحصيل علوم اسلامي در نجف مشغول بود از تربيت و اصلاح خويش غافل نبود و به تهذيب نفس نيز اهتمام نمود و آن را سرلوحه زندگي خويش قرار داد. او پس از عمري خدمت به شرع مطهر و پرتو افشاني در حوزه‌هاي علميه نجف، تبريز و قم و تربيت شاگرداني صاحب‌کمال و تأليف کتبي گران‌سنگ چون اسرار الصلاه، رساله لقاء الله و المراقبات و رسيدن به آرزوي ديرينه خود که فتح قله معرفت و توحيد بوده در يازدهم ذي الحجه 1343 قمري مصادف با عيد قربان در حدود سن 65 سالگي در شهر مقدس قم رحلت کرد و پس از غسل و نماز، در قبرستان شيخان قم به خاک سپرده شد.

 

سیدعلی آقا قاضی تبریزی

تولد: 1285 قمری - تبریز

وفات: 1366 قمری - نجف

حاج سید علی آقا قاضی فرزند حاج سید حسین قاضی، پس از تحصیل علوم ادبی و دینی در تبریز، در سن 28 سالگی به نجف اشرف مشرف شد و تا آخر عمر آن جا را موطن اصلی خویش قرار داد. او پس از اقامت در نجف اشرف، تحصیلات حوزوی خود را نزد اساتیدی از جمله فاضل شربیانی، شیخ محمد مامقانی، شیخ فتح الله شریعت، آخوند خراسانی و... ادامه داد و سرانجام کوشش های خستگی ناپذیرش در راه کسب علم، کمال و دانش، در سن 27 سالگی به ثمر نشست و این جوان بلند همت در عنفوان جوانی به درجه اجتهاد رسید. میرزا علی آقا قاضی پس از سال‌ها تدریس معارف اسلامی، در روز دوشنبه چهارم ماه ربیع المولود سال 1366 قمری مطابق هفتم بهمن ماه در نجف اشرف وفات کرد و در وادی السلام نزد پدر خود دفن شد.

 

علامه سید محمدحسین طباطبایی

تولد: 1281 شمسی - تبریز

وفات: 24 آبان 1360 شمسی

سيدمحمدحسين طباطبايي پس از گذراندن دوره‌های مقدماتی علوم دینی راهي نجف اشرف شد و دوره‌هاي عالي علوم مختلف اسلامي را از برجسته‌ترين اساتيد آن عصر فراگرفت. علامه در سال 1314 شمسي با گنجينه‌اي از دانش و خرد به زادگاهش بازگشت و در حدود ده سال اقامت در آن ديار، به تأمل و مراقبه و تأليف آثاري چند پرداخت. در 1325 در پي ناآرامي‌هاي جنگ جهاني دوم، رهسپار حوزه علميه قم شد و مرحله‌اي نو و پربرکت، هرچند دشوار، از زندگي را با تدريس و تحقيق و تأليف آغاز کرد که تا پايان عمرش ادامه يافت. بي‌شک مهم‌ترين اثر علامه طباطبايي و به اعتقاد برخي مهم‌ترين اثر شيعي در قرن چهارده هجري قمري، کتاب بيست جلدي الميزان في تفسير القرآن است که گنجينه‌اي از علوم و معارف مختلف عقلي، نقلي و معنوي است.

 

 

علامه محمدتقی جعفری

تولد: 1304 شمسی - تبریز

وفات: 25 آبان 1377 شمسی

استاد علامه محمد تقي جعفري، فقیه و فیلسوف مشهور، پس از تحصيلات عاليه علوم اسلامي در شهر تبريز، تهران، قم و نجف اشرف در محضر آيات عظام، ميرزا فتاح شهيدي، شيخ محمدرضا تنكابني، شيخ كاظم شيرازي، سيد عبدالهادي شيرازي، سيد ابوالقاسم خويي و سيد محسن حكيم كسب فيض نمود. تا حال حاضر بيش از هشتاد اثر از آثار استاد به طبع رسيده است که از آثار

برجسته ايشان شرح و تفسير بر نهج‌البلاغه مي باشد كه 27 جلد آن به زبان فارسي چاپ و منتشر شده است. چاپ بعضي از آثار ایشان همچون شرح مثنوي در 15 جلد تجديد گرديده و تحت نظارت ايشان و طي 12 سال كامل‌ترين كشف الابيات مثنوي مولوي در 4 جلد منتشر شده است.

 

اولین چاپخانه، اولین خیابانی که در ایران دارای برق شد، اولین پستخانه، اولین خط انتقال پست، کتابخانه عمومی، ایستگاه آتش نشانی، انجمن شهر، مرکز پلیس، حمل‌ونقل ریلی عمومی (با اسب) و... در تبریز بوده‌اند و به‌همین علت، تبریز شهر اولین‌ها نامیده می‌شود.

در مورد اینکه چه کسی ابتدا چاپخانه را در ایران دایر کرد اختلاف است.اما اولین چاپخانه سربی با حروف فارسی و عربی توسط میرزا زین العابدین تبریزی در تبریز دایر شد. اولین کتاب منتشرشده توسط این چاپخانه رساله جهادیه میرزاعیسی خان قائم مقام بود. این چاپخانه در سال ۱۲۴۵ تعطیل شد. در آن زمان هنوز واژه چاپ متداول نشده بود و به این دلیل آن را باسمه‌خانه، بصمه‌خانه، مطبعه، دارالطباعه و دارالطبع می‌نامیدند.

بعد از دایر شدن چاپخانه سربی در تبریز، اولین روزنامه شهرستان‌های ایران به نام «روزنامه ملتی» نیز در تبریز منتشر شد که خبری از آن در شماره‌های سال ۱۲۷۵ هجری قمری وقایع اتفاقیه دیده می‌شود.

راجع‌به محل چاپ اولین قرآن در ایران اختلاف نظر وجود دارد. به‌عقیده برخی از مورخین در اواسط سال‌های ۱۱۹۹ هجری شمسی قرآنی توسط میرزاحسین خطاطی شده و توسط میرزا اسدالّله لیتوگرافی (چاپ سنگی) شد، در حالی که کمی قبل از آن میرزا عبدالوهاب به سال ۱۱۹۵/۱۱۹۶ هجری شمسی قرآنی را چاپ کرده بود. گزارش تاریخی دیگر حاکی از آن است که از بین چاپ‌های قرآن که با استفاده از روش لیتوگرافی انجام شده‌اند، اولین در سال ۱۲۱۲ هجری شمسی در تبریز انجام شد.

رکورد دار رسم الخط اسلامی

این رکورد برای اولین بار در تبریز توسط هنرمند تبریزی سبحان مهرداد محمدپور انجام پذیرفته است. این هنرمند با ابداع بیش از چهارده خط خوشنویسی معاصر رکورد دار ابداع رسم الخط اسلامی می باشد.

کتابخانه

کتابخانهٔ عمومی تربیت، نخستین کتابخانهٔ دولتی ایران است که در سال ۱۳۰۰ به همت محمدعلی تربیت در شهر تبریز ایجاد شد. این کتابخانه در ابتدا «کتابخانه و قرائتخانهٔ عمومی معارف» نامیده می‌شد که بعدها به احترام بنیانگذار آن، تربیت نامیده‌شد.

در سال ۱۳۳۵ به علت کمبود فضای مطالعه، کتابخانهٔ ملی تبریز تأسیس شد که نسخه‌های خطی کتابخانهٔ تربیت پس از انقلاب به آن منتقل شده‌است^. وقف‌نامه ربع رشیدی که اولین اثر ثبت‌شدهٔ ایران در حافظهٔ جهانی است، در این کتابخانه نگهداری می‌شود.

سینما

اولین سینمای عمومی ایران، به نام سینما سولی (خورشید) در سال ۱۲۷۹ (۵ سال پس از اختراع جهانی سینما توسط برادران لومیر) در سالن نسبتاً بزرگی در طبقه دوم آموزشگاه کاتولیک فرانسوی در جنب کلیسای کاتولیک‌ها توسط آنان در تبریز تأسیس شد. تاسیس نخستین سالن سینمای عمومی تهران توسط میرزا ابراهیم خان صحاف باشی در سال ۱۲۸۴ به چهار سال بعد مربوط است.

مدرسه

نخستین مدرسه تحصیلات ابتدایی به شیوه نوین در ایران توسط میرزا حسن رشدیه در ششگلان تبریز بنیاد نهاده شد.

میرزا حسن رشدیه در جوانی به بیروت رفت و در آنجا روش آموزش در دبستان‌ها را بررسی کرد پس از آن عازم استانبول شد آنگاه به مصر سفر کرد و پس از بازگشت به تبریز دبستانی به شیوهٔ آنها تاسیس کرد.

مدرسه مموریال نیز از مدارس قدیم شهر تبریز است که توسط آمریکایی‌ها اداره می‌شد.

کودکستان و مدرسه کر و لال‌ها

نخستین کودکستان و نخستین مدرسه کر و لال‌های ایران نیز در تبریز بنیاد گذاشته شد. جبار باغچه‌بان ابتدا در تبریز کودکستانی را تحت عنوان «باغچه اطفال» دایر کرد و به این دلیل خود را باغچه‌بان نامید. صمد سرداری‌نیا در کتاب «مشاهیر آذربایجان» در شرح زندگانی جبار باغچه‌بان می‌نویسد:

مدرسه کر و لال‌ها را جبار باغچه‌بان در سال ۱۳۰۳ با وجود مخالفت‌های زیاد از جمله رییس فرهنگ وقت دکتر محسنی در تبریز دایر کرد. این کلاس جنب باغچه اطفال باغچه‌بان در کوچه انجمن در ساختمان معروف به عمارت انجمن تأسیس شد.

جبار باغچه‌بان اولین مؤلف و ناشر کتاب کودک در ایران است. او از سال ۱۳۰۷ خورشیدی علیرغم دشواری‌های وسیع چاپ و کلیشه، چاپ کتاب‌های ویژه کودکان را با نقاشی‌هایی که خود می‌کشید آغاز کرد. یکی از کتاب‌های وی با عنوان «بابا برفی» توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به چاپ رسیده و شورای جهانی کتاب کودک آن را به عنوان بهترین کتاب کودک انتخاب کرد.

ادبیات نوین

میرزا عبدالرحیم نجارزاده تبریزی معروف به «طالبوف» بنیانگذار انشای جدید نامیده شده‌است. وی با کنار گذاشتن نوشتار ثقیل آن زمان، مطالب خود را با زبانی ساده و بی تکلف نشر داد و بدین ترتیب تأثیر زیادی بر متون فارسی گذاشت. وی به همراه میرزا زین‌العابدین مراغه‌ای در نثر و داستان نویسی و میرزا جعفر خامنه‌ای در شعر نخستین کسان بودند که تحول شگرفی را موجب شدند.

میرزا فتحعلی آخوندزاده بنیانگذار نمایشنامه‌نویسی ایران محسوب می‌شود. آخوندزاده نخستین ایرانی‌الاصلی بود که نمایشنامه‌نویسی را آغاز کرد. وی به دلیل اقامت در تفلیس از طریق سنت تئاتری آنجا با جهان تئاتر آشنا شده و آن را بهترین وسیله برای ترویج افکار نو یافته بود. آخوندزاده با شیوه‌ای متاثر از مولیر، پنج نمایشنامه به زبان ترکی نوشت.^[۱۳] همچنین وی با نوشتن نخستین رمان ایرانی با عنوان ستارگان فریب خورده - حکایت یوسف شاه سراج در سال ۱۸۵۷ میلادی پیشکسوت نویسندگان این رشته ادبی نیز به شمار می‌آید.

همچنین میرزا آقا تبریزی اولین نمایش‌نامه‌نویس ایرانی است که نمایش‌نامه‌های فارسی نگاشته‌است.

پول کاغذی

در سال ۶۹۳ هجری قمری در دوره گیخاتوخان مغول اولین پول کاغذی به نام چاو در تبریز چاپ شد. اما مردم آن را نپذیرفتند و پس از مدتی چاپ آن متوقف شد.

سکه ماشینی

از سال ۱۲۹۸ هجری قمری ضرابخانه ماشینی به طور رسمی در ایران برقرار و تمام ضرابخانه‌های شهرهای معتبر برچیده شد. فکر ایجاد چنین ضرابخانه، سال‌ها قبل از این تاریخ، یعنی به سال ۱۲۲۲ هجری قمری در زمان ولیعهدی عباس‌میرزا نایب‌السلطنه در تبریز مورد توجه بوده و اقدام به تهیه مسکوک رسمی یا چرخی گردیده ولی به علت گرانی هزینه در حدود ۲۰۰ قطعه سکه سیمین تهیه و ضرابخانه تعطیل شد.

اتاق تجارت

نخستین اتاق بازرگانی ایران نیز در تبریز بنیاد نهاده شده‌است. تاریخ تأسیس اتاق تجارت در تبریز به سال ۱۲۸۵ هجری خورشیدی بر می‌گردد و اولین اتاق تجارت در سطح کشور بوده‌است. اتاق تجارت تهران بعد از اتاق تجارت تبریز بنیاد یافته‌است.

شهربانی

اولین نظمیه یا شهربانی به مفهوم امروزی توسط انجمن ایالتی آذربایجان در سال ۱۳۲۵ هجری قمری در تبریز به وجود آمد. اجلال‌الملک که نماینده انجمن ایالتی آذربایجان بود به سمت نخستین رییس شهربانی انتخاب شد. از جمله کارهای این سازمان انتشار نشریه‌ای بود که به نام «نظمیه تبریز» منتشر شد.

شهرداری

شهرداری تبریز نخستین شهرداری - یا به اصطلاح آن روز، بلدیه - ایران بود که در سال ۱۲۸۷ بنیاد یافت و قاسم خان والی تحصیل کرده دانشگاه سن سیر (saint cyr) فرانسه به عنوان اولین شهردار تبریز انتخاب شد.

تلفن

اولین مرکز تلفن ایران در سال ۱۲۸۰ به همت قاسم خان والی در تبریز ساخته شد که وی چند سال بعد به عنوان اولین شهردار تبریز انتخاب شد.

برق

قاسم خان والی در سال ۱۲۸۱، امتیاز اولین کارخانه برق ایران را برای احداث در تبریز به‌دست آورد. وی در ابتدا توانست اطراف خیابان مجیدی (مجدالملک) را روشن نماید.

کارت اعتباری اتوبوس شهری

اولین شهری در ایران است که اتوبوس‌های شهری آن از کارت‌های هوشمند بدون تماس به جای بلیت‌های کاغذی استفاده می‌کنند.

کارت هوشمند مسابقات فوتبال

اولین شهری در ایران است که برای تماشای مسابقات فوتبال، به جای بلیط کاغذی، از کارت هوشمند غیر تماسی استفاده می شود.

آتش‌نشانی

تبریز نخستین شهر ایران است که دارای آتش‌نشانی است. اولین آتش‌نشانی در تبریز در سال ۱۲۲۱ هجری شمسی هنگامی که نیروهای روسی در تبریز مستقر بودند، ساخته شد. این شهر در حال حاضر دارای ۱۵ ایستگاه آتش‌نشانی است که بر اساس استاندارد جهانی (یک ایستگاه برای هر ۵۰٬۰۰۰ نفر)، شهر تبریز باید ۳۰ ایستگاه داشته باشد

مؤسسه خیریه غیردولتی

اولین و قدیمی‌ترین مؤسسه خیریه غیردولتی در ایران، جمعیت خیریه نوبر تبریز است. این تشکل در سال ۱۳۲۶ توسط عده‌ای از خیرین محله نوبر تبریز با هدف مبارزه با فقر و کمک به مستمندان تأسیس شد و در سال ۱۳۳۱ رسماً به ثبت رسید.

 

 

سیاست

استانداری

تبریز از آغاز پادشاهی ناصرالدین‌شاه قاجار در سال ۱۲۲۸ خورشیدی تا صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین‌شاه قاجار در سال ۱۲۸۵ خورشیدی، ولی‌عهدنشین بود. در این دوره ولی‌عهدان که از نزدیکان پادشاهان قاجار بودند، فرمانروایی تبریز و کل آذربایجان را برعهده داشتند.

پس از صدور فرمان مشروطیت در سال ۱۲۸۵ خورشیدی تا کودتای رضاشاه در سال ۱۲۹۹ خورشیدی، دولت روسیه حاکمان این استان را تعیین می‌نمود. در دورهٔ پهلوی نیز بیش‌تر استانداران آذربایجان شرقی یا از جانب دولت‌های بیگانه نظیر آمریکا، انگستان و روسیه به این سمت منصوب می‌شدند یا از طرفداران این دولت‌ها بودند.

شهرداری

شهرداری تبریز نخستین نهاد شهرداری در سطح ایران است که در اوایل تأسیس باعنوان «بلدیه» در این شهر شناخته می‌شد. بنای کاخ شهرداری تبریز نیز در سال ۱۳۱۴ خورشیدی توسط شهردار وقت –حاج ارفع‌الملک جلیلی– بنیان نهاده شد که از جملهٔ عمارت‌های تاریخی و مستحکم این شهر به شمار می‌رود.

قاسم‌خان امیرتومان (والی) از دانش‌آموختگان دانشگاه سن‌سیر فرانسه نخستین شهردار تبریز بود که چاپخانهٔ سربی، چراغ برق، تراموا و تلفن را برای نخستین‌بار در سطح کشور در این شهر دایر نمود.همچنین در سال ۱۳۸۹ خورشیدی، «شیفته بدرآذر» به‌عنوان نخستین شهردار زن در تاریخ تبریز به سمت شهرداری منطقهٔ ۶ این شهر منصوب شد؛ وی پیش از این معاون شهرداری منطقهٔ ۷ تبریز بوده‌است.

کنسولگری‌ها

	نام کشور	وضعیت کنسولگری
	جمهوری آذربایجان	فعال
	آلمان	غیر فعال
	ایالات متحدهٔ آمریکا	غیر فعال
	اتریش	غیر فعال
	بریتانیا	غیر فعال
	ترکیه	فعال
	روسیه	غیر فعال
	فرانسه	غیر فعال

اماکن تفریحی

پارک‌ها

تبریز دارای ۱۳۲ پارک فعال است که این تعداد شامل ۴۵ پارک همسایه‌ای، ۵۲ پارک محله‌ای، ۲۵ پارک ناحیه‌ای، ۶ پارک منطقه‌ای و ۴ پارک شهری می‌شود. امروزه ۸ پارک مسافر در تبریز فعالیت می‌کنند که توان پذیرایی از ۱۰٬۰۰۰ مسافر را به‌طور همزمان دارند.

هتل‌ها

هتل‌های ۵ ستارهٔ پارس و شهریار در منطقهٔ ایل‌گلی^[۸۹] و ۴ ستارهٔ بین‌المللی تبریز و گسترش در منطقهٔ آبرسان از مهم‌ترین هتل‌های تبریز محسوب می‌شوند. همچنین هتل‌های ایران، آذربایجان، دریا، سینا، قدس، ارک، مروارید، پارک و نگین، از دیگر هتل‌های معروف این شهر هستند.

سینماها

تبریز مهد سینما و تئاتر ایران بوده و پیشینهٔ ورود هنرهای مدرن به این شهر به بیش از یک و نیم سده می‌رسد. پیش از ورشکستگی سینمای ایران در سال ۱۳۵۶ خورشیدی، تبریز ۱۵ باب سالن سینما را در خود جای داده بود که امروزه تنها ۷ باب از آن‌ها سالم باقی‌مانده‌است؛ هم‌چنین در این مدت تنها یک باب سالن سینمای جدید به‌نام سینما ناجی در این شهر به بهره‌برداری رسیده‌است.

نمایشگاه‌ها

نمایشگاه بین‌المللی تبریز بزرگ‌ترین مرکز نمایشگاهی در سطح ایران است. این نمایشگاه با ۴ کیلومتر مربع وسعت در ورودی شرقی تبریز (دروازهٔ تهران) واقع شده و با فضای مفید به میزان یک کیلومتر مربع به صورت ۹ سالن نمایش مسقف جمعاً به متراژ ۵۰٬۰۰۰ متر مربع و فضای باز نمایشی به میزان ۲۰٬۰۰۰ متر مربع، جایگاه بسیار مهمی در سطح منطقهٔ خاورمیانه پیدا کرده‌است.

موزه‌ها

شهر تبریز از نظر شمار موزه‌ها سومین شهر ایران بوده و موزه‌هایی همچون موزهٔ آذربایجان و قاجار را در خود جای داده‌است:

تصاویری از اشیای موجود در موزهٔ آذربایجان

• 

  سفالینه؛ هزارهٔ پنجم پیش از میلاد.

• 

  جواهر؛ هزارهٔ اول پیش از میلاد.

• 

  ظرف چینی؛ دورهٔ صفوی.

• 

  جعبهٔ جواهر؛ دورهٔ قاجار.

آموزش

عمومی

تحصیلات ابتدایی به شکل مدرن در ایران از اواخر سدهٔ ۱۹ میلادی به وجود آمده‌است. اگرچه حکومت ایران و مبلغین مسیحی –که می‌خواستند از طریق فراهم‌آوردن امکانات آموزشی، تبلیغ دینی نمایند– در رشد تحصیلات ابتدایی نقش داشتند؛ ولی رشد آموزش ابتدایی در ایران، بیش‌تر از همه مدیون زحمت‌ها و تلاش‌های شخصی به نام حاج میرزا حسن‌خان رشدیه –مردی مذهبی از طبقهٔ متوسط– بود. او که عمیقاً تحت تأثیر کتاب «احمد» و پیشرفت‌های آموزشی در شهر بیروت قرار گرفته بود، به تبریز بازگشت و در سال ۱۸۶۷ میلادی مدرسهٔ یک‌اتاقی‌اش را در این شهر تأسیس نمود. رشدیه برای کودکان متکا و میزهایی گذاشته بود که به بچه‌ها قابلیت این را می‌داد که به آسانی بنویسند.

مدرسهٔ رشدیه با مخالفت روحانیون مواجه شد که آن را تهدیدی برای سیستم آموزشی خود می‌دانستند. رشدیه مأیوس و ناامید، خود را به صورت اختیاری به مصر تبعید کرد. حدود ده سال بعد، حاکم آذربایجان از وی دعوت کرد که به تبریز بازگردد و مدرسه‌اش را راه بیندازد. با بازگشت او به تبریز، این‌بار مدرسهٔ رشدیه مورد استقبال زیاد روبه‌رو شد و وی شهرت بسیاری پیدا کرد؛ به‌طوری که پادشاه ایران از او خواست که مدرسه‌ای هم در تهران به شکل مدرن تأسیس کند و ۳۶٬۰۰۰ ریال جهت ارتقای تحصیلات ابتدایی تخصیص داده‌شد.

عالی

نخستین دانشگاه در ایران مدرسهٔ دارالفنون بود که تأکید برروی موضوعات نظامی، مهندسی، پزشکی و هنر داشت. حدود پنج سال بعد از آن، مدرسه‌ای نظامی نیز در تبریز و همچنین در اصفهان افتتاح شد.این شهر به عنوان دومین شهر دانشگاهی ایران –پس از تهران– مطرح است.

امروزه تبریز دارای مؤسسه‌های آموزش عالی متعددی نظیر آزاد اسلامی، پیام نور، تبریز، ربع رشید، سراج، شهید مدنی، صنعتی سهند، علوم پزشکی، نبی‌اکرم و هنر اسلامی است. دانشگاه تبریز در خردادماه ۱۳۲۵ خورشیدی و در زمان حکومت دموکراتیک آذربایجان به نام «آذربایجان اونیورسیته‌سی» تأسیس شد؛ اما پس از سقوط آن حکومت با نام دانشگاه تبریز فعالیت خود را ازسر گرفت.

صنایع

تبریز یکی از مهم‌ترین مراکز صنعتی و تجارتی ایران است و در زمینهٔ صنعت نساجی، ماشین‌سازی و پتروشیمی فعالیت زیادی دارد. این شهر مدت‌ها است که مرکز هنر و صنایع دستی (به خصوص سرامیک، سفال، جواهرآلات و نقره‌کاری) محسوب می‌شود.

قالی مهم‌ترین صادرات صنایع دستی تبریز به شمار می‌رود. این نوع قالی به‌علت طراحی ویژه و کیفیت بالا دارای شهرت جهانی است که صادرات آن یکی از منابع قابل توجه ارزی محسوب می‌شود. در زمینهٔ صنعت چرم نیز تبریز جزء پیشتازان است و کیف و کفش آن عموماً دارای کیفیت بالایی است. در سال ۱۳۸۷ خورشیدی حدود ۹۰ درصد از ۳۰ میلیون جفت کفش تولیدی در ایران در این شهر تولید شده‌است.

کارخانه‌های صنعتی تبریز پس از سال ۱۳۴۵ خورشیدی و با احداث کارخانه‌های تراکتورسازی و ماشین‌سازی رونق پیدا کردند و این شهر به‌عنوان یک قطب صنعتی در سطح منطقه شناخته شد. صنایع مختلفی از قبیل صنایع شیمیایی، ماشین‌آلات و تجهیزات، محصولات کانی غیرفلزی، مواد غذایی، آشامیدنی و دخانیات، نساجی، پوشاک و چرم در تبریز مشغول فعالیت هستند.

امروزه بیش از ۵۵ درصد از کارگاه‌های بزرگ صنعتی استان آذربایجان شرقی در تبریز مستقر شده‌اند که این امر سبب مهاجرت نیروی کار موردنیاز برای فعالیت در این کارگاه‌ها از نقاط مختلف استان به این شهر گردیده‌است.

معضلات شهری

آلودگی هوا

تبریز دومین شهر آلودهٔ ایران است و میزان آلودگی هوا در این شهر روزبه‌روز افزایش یافته و شدیدتر می‌شود. مهم‌ترین علت آلودگی هوای تبریز، حمل و نقل درون‌شهری است و وجود صنایع بزرگ و مادر در پیرامون شهر نیز از دیگر عوامل تأثیرگذار بر آلودگی هوای این شهر به‌شمار می‌رود.

براساس یک طرح آمارگیری که در سال ۱۳۷۹ خورشیدی صورت گرفت، روزانه در سطح تبریز ۵۵۸٫۱۶۷۱ تن مواد آلوده‌کننده تولید می‌شود که از این مقدار منابع بزرگ صنعتی ۲۸۶٫۱۰۰۱ تن، وسایط نقلیهٔ موتوری ۲۰۱٫۶۵۴ تن و فراورده‌های نفتی مصرفی در اماکن تجاری، صنعتی و مسکونی ۷٫۱۶ تن را شامل می‌شوند.

 

ÇÏÇãå ãØáÈ

 

رودخانه‌ها

از داخل تبریز دو رودخانه عبور می‌کند؛ اولی تلخه‌رود که رودخانه‌ای دایمی است و از ناحیهٔ شمال غربی این شهر می‌گذرد و دومی مهران‌رود که از مرکز تبریز عبور می‌کند و فصلی است.

آب رودخانهٔ تلخه‌رود به دلیل عبور از زمین‌های گچی و نمکی، تلخ و شور است و برای

 

ÇÏÇãå ãØáÈ

تبریز  تلفظ (پارسی میانه: تَپَریز) یکی از شهرهای بزرگ ایران و مرکز استان آذربایجان شرقی است. این شهر با ۲۳۷٫۴۵ کیلومتر مربع مساحت، سومین شهر بزرگ کشور پس از تهران و مشهد، بزرگ‌ترین شهر منطقهٔ شمال‌غرب ایران و مناطق آذری‌نشین و قطب اداری، ارتباطی، بازرگانی، سیاسی، صنعتی، فرهنگی و نظامی این منطقه شناخته می‌شود.

ÇÏÇãå ãØáÈ

 

شهرستان تبریز

شهر تبریز
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	آذربایجان شرقی
مرکز	تبریز
مردم
جمعیت	١۶٩۵٠٩۴ نفر سال ۱۳۹۰
زبان‌های گفتاری	ترکی آذربایجانی
جغرافیای طبیعی
مساحت	۱۷۸۱ کیلومتر مربع

شهرتبریز یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی است که در مرکز این استان واقع شده‌است. مرکز این شهر، کلان‌شهر تبریز است. شهر تبریز علاوه بر این‌که مرکز شهرستان تبریز است، مرکز استان آذربایجان شرقی نیز می‌باشد. شهر تبریز طبق آخرین تقسیمات کشوری از ۲ بخش، ۴ شهر، ۶ دهستان و ۶۷ روستا تشکیل شده‌است.

محتویات ۱ جغرافیا ۲ پوشش گیاهی و جانوری ۳ تقسیمات کشوری ۴ منابع ۵ پیوند به بیرون

جغرافیا

وسعت شهر تبریز به‌طور تقریبی ۱۷۸۱ کیلومتر مربع می‌باشد. شهر تبریز از شمال به شهرستان اهر، از جنوب به شهرستان اسکو، از شرق به شهرستان هریس و بستان آباد و از غرب و شمال غرب به شهرستان شبستر محدود می‌گردد.

این شهردر ۴۶ و ۲۵ طول شرقی و ۳۸ و ۲ عرض شمالی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده‌است و ارتفاع تقریبی آن از سطح دریا، ۱۳۵۰ متر می‌باشد.

شهرتبریز از دو ناحیهٔ کوهستانی و دشت تشکیل شده‌است. ارتفاع از سطح دریا در دشت ۱۳۱۰ و در مناطق کوهستانی تا ۲۱۰۰ متر بالغ می‌گردد. این شهرستان از شمال و جنوب، به‌وسیلهٔ کوه‌های عینالی و سهند احاطه شده‌است.

پوشش گیاهی و جانوری

پوشش گیاهی و جانوری شهرتبریز به‌شرح زیر است:

دسته	انواع	ملاحظات
درختان	انواع درختان راش، بلوط، ممرز، افرا، ون و همچنین درختان میوه جنگلی از قبیل گردو، گیلاس، فندق، سیب و گلابی
گیاهان (عمومی)	کنگر وحشی، خارشتر، چمن، خاکشیر، قیاغ اولی، شیرین بیان، روناس، گندمیان، بومادران و گون کتیرا	در بیشتر نواحی در بیشتر ایام سال می‌رویند.
گیاهان (جلگه تبریز)	مراتع ییلاقی (به‌ویژه در دامنهٔ تودهٔ کوهستانی سهند) و مراتع قشلاقی (اطراف دریاچه ارومیه)
گیاهان (دامنه‌های سهند)	به‌علت شیب تند و سنگلاخی‌بودن پوشش گیاهی مانند گونه‌های مناطق کوهستانی	پوشش گیاهی دامنه‌های سهند از پوشش گیاهی دامنه‌های سبلان فقیرتر است.
گیاهان (در نواحی جلگه‌ای و کم‌ارتفاع)	مانند گیاهان ایران مرکزی	در نواحی خشک‌تر، گیاهانی مانند خارشتر، فراوان وجود دارد.
جانوران	گرگ، گراز، روباه، خرس، قوچ، میش، بز وحشی، شغال، آهو و خرگوش
پرندگان بومی	کبک، اردک، غاز، قرقاول
پرندگان مهاجر	پلیکان، فلامینگو، انواع مرغابی و دُرنا، لک‌لک و حواصیل	حواصیل در حوالی رودخانه‌های شهرستان یافت می‌شود.

تقسیمات کشوری

• بخش مرکزی شهر تبریز
  • دهستان آجی‌چای
  • دهستان اسپران
  • دهستان میدان‌چای
  • دهستان سردصحرا

شهرها: باسمنج، تبریز و سردرود

• بخش خسروشهر
  • دهستان تازه‌کند
  • دهستان لاهیجان

شهرها: خسروشهر

	شهرستان هریس	شهرستان ورزقان
	شهرستان بستان‌آباد		شهرستان شبستر
		شهر تبریز
		شهرستان بناب	شهرستان اسکو